O‘ZBEKISTON VA Xitoy: GLOBAL O‘ZGARISHLAR DAVRIDA STRATEGIK HAMKORLIK.
XXI asr xalqaro munosabatlarida nafaqat iqtisodiy manfaatlarni birlashtiribgina qolmay, balki butun mintaqalar uchun yangi mezonlarni shakllantiradigan ittifoqlar misollari mavjud. So‘nggi yillarda hamkorligi yangi davrda har tomonlama har tomonlama strategik sheriklik maqomiga ega bo‘lgan O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik ana shunday misollardan biridir.
Kursni belgilaydigan rahbarlar
Eng yuqori darajadagi muntazam aloqalarning rolini qayd etmaslik mumkin emas. 2024-yil yanvar oyida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev davlat tashrifi bilan Pekinda bo‘lib, Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin bilan uchrashdi. Keyin energetika, sanoat, gumanitar aloqalarni rivojlantirishga doir 40 dan ortiq hujjat imzolandi va 2025 yilning yozida ikki davlat rahbarlari Ostonada yana muzokaralar o‘tkazdi va o‘zaro ishonchning misli ko‘rilmagan darajasini ta’kidladi.
Ushbu tashriflar tizimli muloqotga asos soldi: tashqi ishlar vazirlarining strategik maslahatlashuvlari formati ishga tushirildi, mintaqalararo almashinuvlar sezilarli darajada faollashdi. Shu tariqa, 2025-yil iyun oyida Samarqand shahrida ikkinchi O‘zbekiston-Xitoy mintaqalararo forumi bo‘lib o‘tdi va bu ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlik nafaqat poytaxtlar bilan cheklanib qolmasligi, balki mintaqalarga ham chuqur kirib borishini ko‘rsatdi.
Iqtisodiyot: o'sish milliardlab o'lchanadi
Xitoy bir necha yildan buyon O‘zbekistonning eng yirik savdo-iqtisodiy hamkori unvonini saqlab kelmoqda. 2023-yilda oʻzaro tovar ayirboshlash hajmi 13 milliard dollardan oshgan boʻlsa, 2024-yilda bu koʻrsatkich 14 milliard dollarga yetdi. Kelgusi yillar uchun maqsad 20 milliard dollar va o'sish sur'atlarini hisobga olsak, bu real ko'rinadi.
Investitsiyalar hamkorlikning strategik xususiyatini tasdiqlaydi. Birgina qo‘shma loyihalar portfeli 60 milliard dollardan oshdi, birgina 2024-yilda O‘zbekiston iqtisodiyotiga 10 milliard dollardan, 2025-yilning birinchi oylarida esa 3 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritildi. Mamlakatimizda Xitoy kapitali ishtirokida 4 mingga yaqin korxona faoliyat ko‘rsatmoqda, ularning 800 dan ortig‘i o‘tgan yili tashkil etilgan.
Bunday dinamikani O‘zbekiston investitsiya siyosatidagi islohotlar ta’minlamoqda. Keyingi yillarda soliq imtiyozlari va zamonaviy infratuzilmani taqdim etuvchi 89 ta erkin iqtisodiy zona va 700 ga yaqin turli formatdagi sanoat maydonchalari tashkil etildi. Bu investorlar oldidagi to‘siqlarni kamaytiradi va yangi ishlab chiqarishlarni ishga tushirishni tezlashtiradi.
Energetika ikki tomonlama hamkorlikning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston o‘z oldiga 2030-yilga borib qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini 54 foizga yetkazish kabi ulkan maqsadni qo‘ygan. Xitoy kompaniyalari bu transformatsiyaga faol qo‘shildi. 2024-yil dekabr oyida Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarida yirik quyosh elektr stansiyalari ishga tushirildi. Umumiy qiymati 650 million dollar boʻlgan loyihalar (?) mintaqadagi eng yirik loyihalarga aylandi va Markaziy Osiyoda “yashil” energetikani rivojlantirishga zamin yaratdi.
Yangi energiya manbalariga o'tishda Xitoyning BYD avtogiganti bilan hamkorlik ham xuddi shunday muhim qadam bo'ldi. 2024-yilda O‘zbekistonda elektromobillar va gibrid avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi va kelgusi yillarda ishlab chiqarish hajmini yiliga 300 ming donaga yetkazish rejalashtirilgan. Bu nafaqat ichki bozorni to‘ldirish, balki mamlakatni zamonaviy transport yechimlari eksportchisiga aylantirish imkonini beradi.
O‘zbekistonning Xitoy bilan logistika sohasidagi o‘zaro hamkorligi yangi Yevroosiyo sari yo‘l ochadi. O‘zbekistonning jahon savdo zanjirlariga integratsiyalashuvi transport infratuzilmasini rivojlantirmasdan turib mumkin emas. 2024-yil dekabr oyida Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li qurilishining boshlanishi ushbu strategiyaning ramzi bo‘ldi. Markaziy Osiyo orqali oʻtadigan yangi yoʻnalish mamlakatni Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo bozorlari bilan bogʻlashi kerak, bu esa uning eksportiga kuchli turtki beradi va mintaqaviy logistika markazi sifatidagi mavqeini mustahkamlaydi. Ushbu loyiha “Bir kamar va yoʻl” tashabbusiga toʻliq mos keladi va Yevroosiyo yoʻlaklariga chuqur integratsiyalashuv istiqbollarini ochadi.
Gumanitar aloqalar: inson kapitaliga sarmoya kiritish
Ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlik iqtisodiyot doirasidan ham uzoqqa boradi. Xitoy texnik va gumanitar yordam, jumladan, tibbiy va ta’lim jihozlarini yetkazib beradi. Xitoyning qashshoqlikka qarshi kurash tajribasi faol joriy etilmoqda.
So‘nggi yillarda ta’lim sohasida O‘zbekiston-Xitoy qo‘shma yangi loyihalari: Xitoy shimoli-g‘arbiy qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligi universiteti filiali, Urganch davlat universiteti qoshidagi Xalqaro matematika markazi, “Lu Ban Workshop” dasturi ishga tushirildi. Xitoy tili va madaniyatini keng yoyishda muhim o‘rin tutayotgan Toshkentdagi Konfutsiy institutining 20 yilligi muhim voqea bo‘ldi.
2026-yilda gumanitar hamkorlikka yangi jihat qo‘shadigan Madaniyat va san’at haftaliklarini o‘tkazish rejalashtirilgan.
Ko'p tomonlama platformalar va mintaqalararo aloqalar bo'yicha hamkorlik
Ikki tomonlama muloqot xalqaro tuzilmalar doirasidagi o‘zaro hamkorlik orqali faol qo‘llab-quvvatlanmoqda. 2025 yil iyun oyida tomonlar BMT, ShHT va Markaziy Osiyo-Xitoy formatida muvofiqlashtirishni kuchaytirishga tayyor ekanliklarini tasdiqladilar. O‘zbekiston ShHTga qayta tiklanadigan energiya manbalariga sarmoya jalb etish, mashinasozlikni rivojlantirish va yangi transport yo‘laklarini yaratish uchun strategik platforma sifatida qaraydi.
2025-yil yozida imzolangan O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lishi bo‘yicha ikki tomonlama muzokaralarni yakunlash to‘g‘risidagi bayonnoma Xitoy bilan hamkorlik xalqaro miqyos kasb etayotganiga yorqin misoldir. Pekinning bunday platformalarda qo'llab-quvvatlanishi bu nafaqat mintaqaviy manfaatlar, balki savdoning global arxitekturasiga ham tegishli ekanligini ko'rsatadi.
Hamkorlik mintaqaviy darajada ham faol rivojlanmoqda. 2025-yil iyun oyi boshida Samarqand shahrida biznes tuzilmalarining amaliy hamkorligi, qishloq xo‘jaligi, to‘qimachilik sanoati, turizm va kichik biznes sohalarida yangi loyihalarni muhokama qilish uchun maydonga aylangan Ikkinchi O‘zbekiston – Xitoy mintaqalararo forumi bo‘lib o‘tdi. Bu format ufqlarni kengaytirish uchun ayniqsa muhimdir: O‘zbekiston hududlari xitoylik investorlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda, Xitoy provinsiyalari esa Markaziy Osiyoda hamkorlik uchun yangi imkoniyatlar topmoqda.
Xulosa qilib aytmoqchimanki, O‘zbekiston va Xitoy strategik sheriklik deklaratsiya emas, balki aniq natijalar bilan mustahkamlangan izchil ish ekanini namoyish etmoqda. Ko‘p milliard dollarlik sarmoyalar, yangi transport yo‘laklari, yashil energiya bo‘yicha qo‘shma loyihalar, ta’lim sohasidagi tashabbuslar va madaniy almashinuvlar ikki tomonlama munosabatlarni mintaqaviy barqarorlik poydevoriga aylantiradi.
Bugun biz ishonch bilan aytishimiz mumkin: Toshkent va Pekin ittifoqi yangi Yevroosiyoning asosiy ustunlaridan biriga aylandi. Bu hamkorlik bugungi kunning pragmatikasi bilan cheklanib qolmaydi – u global koordinatalar tizimida Markaziy Osiyoning kelajagini belgilovchi strategik vektorni tashkil etadi.
